Tom Kunzler, adjunct-directeur Open State Foundation
Na twee jaar wachten is begin dit jaar eindelijk een gewijzigde Wet open overheid (Woo) naar het parlement gestuurd. Deze wet is de gedoodverfde opvolger van de Wet openbaarheid van bestuur, liefkozend bekend als de Wob. Ondanks de aanpassingen is de wet een belangrijke stap naar een meer transparante overheid. Maar mogen we iets meer aandacht hebben voor de samenleving die recht heeft op een transparante overheid? Daarvoor willen we deze wet immers toch invoeren.
Toen de Wet open overheid in 2016 aangenomen werd in de Tweede Kamer, brak bij het ministerie van Binnenlandse Zaken het angstzweet uit. Want ze werden opgezadeld met een GroenLinks en D66 initiatiefwet die later bestempeld zou worden als ‘duur en onuitvoerbaar’ in de impactanalyse van ABDTopConsult. Een Wob-verzoek van Open State Foundation moest echter uitwijzen dat deze berekeningen in deze analyse vluchtig en onnauwkeurig waren.
Het grootse gemis is het ontbreken van het informatieregister.
De impactanalyse zorgde er echter wel voor dat de indieners van GroenLinks en D66 in conclaaf gingen met het ministerie van Binnenlandse Zaken en de koepelorganisaties. Dit heeft geleid tot een gewijzigde Wet open overheid met een beperktere scope. Alleen informatie van bepaalde categorieën zoals besluitvorming, informatieverzoeken en klachten moet verplicht openbaar gemaakt worden. Voor de rest bestaat er een inspanningsverplichting om zoveel mogelijk openbaar te maken.
Het grootse gemis is het ontbreken van het informatieregister met een overzicht van welke informatie een publieke instelling in beheer heeft. Daarnaast komt er geen informatiecommissaris die kan optreden als transparantie ombudsman. In plaats daarvan komt er een verbeterplan voor de informatiehuishouding van de overheid en een Adviescollege die zal toezien op de implementatie van de Wet open overheid.
Ondanks deze minpunten blijft de Wet open overheid een grote stap voor een transparante overheid. De verouderde Wob uit 1980 heeft de digitale tand des tijds namelijk niet doorstaan. De Wet open overheid zorgt ervoor dat overheden meer werk moeten maken van het actief delen van informatie en dat deze informatie ook als open data beschikbaar moet komen. Maar hoe garanderen we dat burgers en journalisten goede toegang hebben tot informatie en daar gebruik van kunnen maken?
Het is van belang dat overheden niet allemaal zelf het wiel gaan uitvinden. Zo wordt nu gewerkt aan het Platform Openbaarmaking Overheidsinformatie (PLOOI). Hier kan informatie die dankzij de Woo openbaar komt, gepubliceerd worden. Voor de Rijksoverheid is dit verplicht, maar voor lagere overheden niet. Wanneer zij PLOOI niet gebruiken bestaat het risico dat dezelfde informatie in verschillende smaken op 355 gemeentelijke websites versnipperd raakt.
Ik verwacht ook veel van het Adviescollege, waarvan de samenstelling nog onbekend is. Ik hoop dat er niet alleen ambtenaren en wetenschappers in komen. De Wet open overheid is er immers voor de samenleving die recht heeft op een transparante overheid. Dus in het Adviescollege moeten ook vertegenwoordigers van maatschappelijke en journalistieke organisaties plaatsnemen. Zij kunnen de overheid écht het vuur aan de schenen leggen wanneer de invoering van de Wet open overheid niet vordert en te weinig bijdraagt aan een de gewenste transparantie. Hiermee voorkomen we dat het Adviescollege een tandeloze tijger wordt.
Openbaarheid van bestuur staat nu volop in de aandacht en sommige overheden zijn al druk bezig met de voorbereidingen van de Wet open overheid. Overheden kunnen transparantie realiseren door samen te werken en informatie zo eenvoudig en zo bruikbaar mogelijk aan te delen. Ik hoop op snelle invoering van de Woo en een ruime interpretatie van de inspanningsverplichting om zoveel mogelijk informatie beschikbaar te stellen. Anders zullen we snel horen van het Adviescollege dat haar tanden zal laten zien voor een écht open overheid.